अळू / अरवी (Alu / Arum)

माहिती

अळू/अरवी (कोलोकेशिया एस्क्युलेंटा) हे 'अ‍ॅरेसी' कुळातील एक महत्त्वाचे कंदमूळ पीक आहे. याची लागवड त्याच्या पौष्टिक पानांसाठी (अळूवडी, भाजी) आणि पिष्टमय कंदांसाठी (अरवीची भाजी) केली जाते. हे कर्बोदके, प्रथिने आणि खनिजे यांचा एक चांगला स्रोत आहे. ओलसर आणि उष्ण हवामानात याची वाढ उत्तम होते. महाराष्ट्र, गुजरात, केरळ, बिहार आणि ईशान्येकडील राज्यांमध्ये याची मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते.

हवामान आणि लागवड

हवामान

अळू हे उष्ण आणि उपोष्ण कटिबंधातील पीक आहे. हे उष्ण, दमट हवामानात उत्तम वाढते. वाढीसाठी २१-२७°C तापमान आणि जास्त पाऊस व आर्द्रता आदर्श आहे. हे सावली-प्रिय झाड असल्याने फळबागांमध्ये आंतरपीक म्हणून घेतले जाऊ शकते. हे दंव (Frost) साठी अत्यंत संवेदनशील आहे.

जमीन

सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध, सुपीक, पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या वाळूमिश्रित पोयटा जमिनीत हे पीक सर्वोत्तम येते. जमिनीत ओलावा धरून ठेवण्याची क्षमता चांगली असावी. इतर कंद पिकांच्या तुलनेत हे पीक काही प्रमाणात पाणी साचणे सहन करू शकते. जमिनीचा इष्टतम सामू ५.५-७.० आहे.

लागवड पद्धती

प्रसार आणि लागवड पद्धती

या पिकाची लागवड कंद किंवा बाजूच्या लहान कंदांनी (गाठी) केली जाते.

लागवड साहित्य: २०-२५ ग्रॅम वजनाचे चांगले विकसित, निरोगी मातृ-कंद किंवा बाजूचे कंद वापरा.

बियाणे दर: ८००-१००० किलो कंद/हेक्टर.

बीजप्रक्रिया: कंदसड रोखण्यासाठी लागवडीपूर्वी कंद मॅन्कोझेबच्या द्रावणात (२.५ ग्रॅम/लिटर) २०-३० मिनिटे बुडवावेत.

जमीन तयार करणे आणि लागवड

कंदांच्या विकासासाठी जमीन भुसभुशीत आणि मऊ असणे आवश्यक आहे, त्यासाठी २-३ वेळा खोल नांगरणी करावी. १०-१२ टन/हेक्टर शेणखत वापरावे. लागवड सरी-वरंबा पद्धतीने केली जाते.

अंतर: दोन ओळींमध्ये ६० सें.मी. आणि दोन रोपांमध्ये ४५ सें.मी. अंतर ठेवावे. कंद ५-७ सें.मी. खोल लावावेत.

खत व्यवस्थापन

अळू/अरवी हे जास्त खत लागणारे पीक आहे. प्रति हेक्टर ८० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद आणि १०० किलो पालाश या खताची मात्रा शिफारस केली जाते. स्फुरद, पालाशची पूर्ण मात्रा आणि नत्राची एक तृतीयांश मात्रा लागवडीच्या वेळी द्यावी. उरलेले नत्र दोन समान हप्त्यांमध्ये विभागून द्यावे: लागवडीनंतर ४५ दिवसांनी आणि ७५ दिवसांनी, त्यानंतर मातीची भर लावावी.

सिंचन आणि मातीची भर

या पिकाला जास्त ओलाव्याची गरज असते. लागवडीनंतर लगेच पाणी द्यावे. पाऊस नसल्यास साप्ताहिक अंतराने सिंचन करावे. काढणीच्या ३-४ आठवडे आधी पाणी देणे थांबवावे. वाढीच्या काळात २-३ वेळा

मातीची भर लावावी. यामुळे कंदांची चांगली वाढ होते, तण नियंत्रणात राहते आणि झाडांना आधार मिळतो.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

उत्पादन वाण आणि लागवड पद्धतींवर अवलंबून असते. मातृ-कंदांचे सरासरी उत्पादन सुमारे १२-१५ टन प्रति हेक्टर आहे. उच्च-उत्पादन देणाऱ्या जातींचे उत्पादन २०-२५ टन/हेक्टर पर्यंत जाऊ शकते.

काढणी (Harvesting)

जमिनीतील कंदपिके (जसे की सुरण, अरवी इत्यादी) साधारणपणे ५ ते ७ महिन्यांमध्ये काढणीसाठी तयार होतात, हे जातीनुसार बदलते. पाने पिवळी पडून वाळू लागल्यास पिक तयार झाल्याचे लक्षण समजले जाते. कंद आणि उपकंद सावधपणे उकरून घ्यावेत, जेणेकरून जखम होणार नाही.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

क्युरिंग (Curing - जखमा भरणे)

क्युरिंग ही एक अत्यंत महत्त्वाची प्रक्रिया आहे. यामुळे काढणीच्या वेळी कंदांना झालेल्या जखमा भरून येतात आणि कंद कुजण्याचा धोका कमी होतो.

• प्रक्रिया: काढणीनंतर कंदांवरील माती स्वच्छ करून ते ३ ते ४ दिवस सावलीत आणि हवेशीर ठिकाणी पसरवून ठेवावेत. यामुळे कंदांची साल घट्ट होते आणि जखमा नैसर्गिकरित्या भरून येतात.

साठवणूक (Storage)

• प्रतवारी (Grading): क्युरिंगनंतर, कंदांची त्यांच्या आकारानुसार लहान, मध्यम आणि मोठ्या अशा गटांमध्ये विभागणी करावी. खराब किंवा रोगट कंद वेगळे करावेत.
• साठवणुकीची जागा: प्रतवारी केलेले कंद थंड, कोरड्या आणि हवा खेळती राहील अशा खोलीत साठवावेत. योग्य परिस्थितीत ते ३ ते ४ महिने चांगले टिकू शकतात.
• विशेष पद्धत: कंद अधिक काळ टिकावेत आणि कुजू नयेत यासाठी ते जमिनीवर किंवा उंचवट्यावर वाळलेल्या वाळूचा थर पसरवून त्यावर ठेवावेत. यामुळे कंदांमधील अतिरिक्त ओलावा शोषला जातो आणि ते खराब होत नाहीत.

संदर्भ