वाटाणा / मटार (Peas (Vatana))

माहिती

वाटाणा (पिसम सॅटायव्हम) हे एक महत्त्वाचे आणि पौष्टिक शेंगावर्गीय भाजीपाला पीक आहे, जे प्रामुख्याने रब्बी हंगामात घेतले जाते. हे प्रथिने, फायबर आणि जीवनसत्त्वे (A, B, C) यांचा उत्तम स्रोत आहे. भारतातील उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, पंजाब आणि झारखंड ही प्रमुख वाटाणा उत्पादक राज्ये आहेत. त्याच्या हिरव्या शेंगा ताज्या भाजीसाठी, तसेच वाळवून (सुका वाटाणा) किंवा प्रक्रिया करून (गोठवलेले मटार) वापरल्या जातात. कमी कालावधीत चांगले उत्पन्न देत असल्यामुळे हे शेतकऱ्यांसाठी एक लोकप्रिय पीक आहे.

हवामान आणि लागवड

हवामान

वाटाणा हे थंड हवामानातील पीक आहे. याला वाढीसाठी थंड आणि शक्यतो दंवमुक्त (frost-free) कालावधी लागतो. बियांच्या उगवणीसाठी सुमारे २२°C तापमान सर्वोत्तम असते. वाढीसाठी १३-१८°C तापमान आदर्श आहे. उच्च तापमान हानिकारक असून त्यामुळे शेंगा कमी लागतात आणि उत्पादन घटते. दंव (Frost) फुले आणि कोवळ्या शेंगांचे मोठे नुकसान करू शकते.

जमीन

पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या, सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध हलक्या पोयटा जमिनीत हे पीक उत्तम येते. जमिनीचा इष्टतम सामू ६.० ते ७.५ दरम्यान असावा. आम्लधर्मीय जमीन वाटाणा लागवडीसाठी योग्य नाही. चांगला निचरा होणे आवश्यक आहे.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर: लवकर येणाऱ्या बुटक्या जातींसाठी: १००-१२० किलो/हेक्टर; उशिरा येणाऱ्या उंच जातींसाठी: ८०-९० किलो/हेक्टर.

बीजप्रक्रिया: बुरशीनाशक जसे की थायरम (३ ग्रॅम/किलो) लावावे आणि त्यानंतर नत्र स्थिरीकरण वाढवण्यासाठी 'रायझोबियम लेग्युमिनोसोरम' या जिवाणू खताची प्रक्रिया करावी.

पेरणी: बियाणे २-३ सें.मी. खोल पेरावे. लवकर येणाऱ्या जातींसाठी ३० x १० सें.मी. आणि उशिरा येणाऱ्या जातींसाठी ४५-६० x १० सें.मी. अंतर ठेवावे.

जमीन तयार करणे

२-३ वेळा नांगरणी करून जमीन भुसभुशीत आणि ढेकळेविरहित करावी. जमीन चांगली सपाट असावी. शेवटच्या नांगरणीच्या वेळी १५-२० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत (FYM) मिसळावे.

खत व्यवस्थापन

शेंगावर्गीय पीक असल्याने याला नत्राची कमी गरज असते. सर्वसाधारणपणे २०-३० किलो नत्र, ६०-७० किलो स्फुरद, आणि ४०-५० किलो पालाश प्रति हेक्टर मात्रा शिफारस केली जाते. नत्र, स्फुरद आणि पालाशची संपूर्ण मात्रा पेरणीच्या वेळी द्यावी. गंधकाची कमतरता असलेल्या जमिनीत सल्फर (२० किलो/हेक्टर) वापरल्यास उत्पादन आणि गुणवत्ता सुधारते.

सिंचन आणि आधार देणे

हवामान आणि जमिनीच्या प्रकारानुसार पिकाला १-२ पाण्याची पाळी लागते. फुलोरा आणि शेंगा भरण्याची अवस्था सिंचनासाठी सर्वात महत्त्वाची आहे. पेरणीपूर्वी पाणी दिल्यास (पलेवा) उगवण चांगली होते. शेतात पाणी साचू देऊ नये कारण त्यामुळे मूळकुज होऊ शकते.

आधार देणे: उंच वाढणाऱ्या जातींना झाडाच्या फांद्या किंवा तारांचा आधार देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून झाडे लोळणार नाहीत आणि शेंगा जमिनीपासून दूर राहतील.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

हिरव्या शेंगांचे उत्पादन वाणावर अवलंबून असते. लवकर येणाऱ्या जातींचे उत्पादन सुमारे ६-७ टन/हेक्टर मिळते, तर मध्यम आणि उशिरा येणाऱ्या जातींचे उत्पादन १०-१२ टन प्रति हेक्टर मिळू शकते.

काढणी (Harvesting)

पिकाची पहिली तोडणी प्रकारानुसार ६०-१०० दिवसांनंतर करता येते.शेंगा संपूर्ण भरलेल्या, कोवळ्या व गोड दाण्यांनी भरलेल्या आणि अजूनही हिरव्या असताना तोडाव्यात.तोडणी दर ७-१० दिवसांनी नियमितपणे करावी.एकूण ३ ते ४ तोडण्या घेता येतात.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

वाटाणा अतिशय नाशवंत आहे कारण त्यामधील साखर लवकरच स्टार्चमध्ये रूपांतरित होते, ज्यामुळे गुणवत्ता कमी होते.
त्यामुळे, काढणीनंतर शेंगा थंड आणि सावलीच्या जागी लगेच ठेवाव्यात.
हिरव्या शेंगा सुमारे ८०-९५% सापेक्ष आर्द्रतेसह ०°C तापमानावर सुमारे एक आठवडा साठवू शकतात.
प्रक्रियेसाठी, शेंगा सोलून त्यातील दाणे लगेच गोठवले जातात.

संदर्भ