ढेमसे (टिंडा) (Tinda (Squash Melon / Round Melon / Apple Gourd))

लागवडीचा हंगाम: मुख्यत्वे उन्हाळी हंगाम (फेब्रुवारी-मार्च पेरणी). खरीप हंगामात (जून-जुलै) सुद्धा लागवड केली जाते.

ढेमसे (टिंडा)

माहिती

ढेमसे (Praecitrullus fistulosus) ही एक लोकप्रिय वेलवर्गीय फळभाजी आहे, जी विशेषतः उत्तर भारतात प्रसिद्ध आहे. ही भाजी तिच्या लहान, गोल आणि हिरव्या फळांसाठी ओळखली जाते. पचनास हलकी आणि पौष्टिक असल्यामुळे, तसेच कमी कालावधीत चांगले उत्पन्न देत असल्यामुळे शेतकऱ्यांसाठी हे एक फायदेशीर पीक आहे.

हवामान आणि लागवड

हवामान

ढेमसे हे उष्ण हंगामातील पीक असून, याच्या यशस्वी लागवडीसाठी उष्ण आणि कोरडे हवामान आवश्यक असते. बियांच्या उगवणुकीसाठी आणि वेलींच्या वाढीसाठी २५ ते ३० अंश सेल्सिअस तापमान उत्तम मानले जाते. या पिकाला दंव (Frost) अजिबात सहन होत नाही.

जमीन

या पिकासाठी हलकी ते मध्यम काळी आणि पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन सर्वोत्तम असते. जमिनीचा सामू (pH) ६.० ते ७.० च्या दरम्यान असावा. भारी आणि चिकणमातीची जमीन या पिकासाठी योग्य नाही, कारण मुळांना खेळती हवा मिळणे महत्त्वाचे असते.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर: ४-५ किलो/हेक्टर. उगवण सुधारण्यासाठी पेरणीपूर्वी बियाणे १२-२४ तास पाण्यात

भिजवावे. पेरणी: प्रत्येक जागी ३-४ बिया लावाव्यात. उगवणीनंतर दोन निरोगी रोपे ठेवून बाकीची काढून टाकावीत. पेरणी सऱ्यांमध्ये किंवा उंच गादी वाफ्यावर केली जाते.

अंतर: दोन ओळींमध्ये १.५ - २.० मीटर आणि दोन रोपांमध्ये ५०-६० सें.मी. अंतर ठेवावे.

जमीन तयार करणे

२-३ खोल नांगरण्या करून जमीन भुसभुशीत करावी. शेत चांगले सपाट असावे. आवश्यक अंतरावर लांब सरी किंवा चरे तयार करावेत. शेवटच्या नांगरणीच्या वेळी १५-२० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत (FYM) मिसळावे.

खत व्यवस्थापन

टिंडा खतांना चांगला प्रतिसाद देतो. साधारणपणे ५०-६० किलो नत्र, ४० किलो स्फुरद आणि ४० किलो पालाश प्रति हेक्टर मात्रा शिफारस केली जाते. नत्राची अर्धी मात्रा आणि स्फुरद व पालाशची पूर्ण मात्रा पेरणीच्या वेळी द्यावी. उरलेले नत्र वेल वाढू लागल्यावर, म्हणजे पेरणीनंतर सुमारे २५-३० दिवसांनी द्यावे.

सिंचन

बिया पेरण्यापूर्वी सरींमध्ये पाणी सोडावे. उगवणीनंतर काही दिवसांनी हलके पाणी द्यावे. त्यानंतर उन्हाळ्यात ७-८ दिवसांच्या अंतराने सिंचन करावे. फुलोरा आणि फळधारणेच्या अवस्थेत ओलावा अत्यंत महत्त्वाचा असतो.

प्रमुख वाण

अर्का टिंडा

विकसित करणारी संस्था: IIHR, बंगळूर.

फळे: फळे गोल ते चपट-गोल, फिकट हिरव्या रंगाची असून कोवळी असताना त्यावर मऊ लव असते. प्रत्येक फळाचे वजन ५०-६० ग्रॅम असते.

इतर: भरपूर फळे लागतात. पहिली तोडणी सुमारे ५०-५५ दिवसांत सुरू होते.

उत्पादन (Yield): १०-१२ टन/हेक्टर

पंजाब टिंडा-१

विकसित करणारी संस्था: PAU, लुधियाना.

फळे: लहान ते मध्यम आकाराची, गोल, चमकदार फिकट हिरवी फळे चांगली चव असलेली.

इतर: ही एक लवकर तयार होणारी जात आहे.

उत्पादन (Yield): ८-१० टन/हेक्टर

बिकानेरी ग्रीन

प्रकार: राजस्थानातील स्थानिक निवड.

फळे: मोठी, हिरव्या रंगाची फळे.

इतर: शुष्क आणि निम-शुष्क परिस्थितीसाठी अनुकूल, जास्त उत्पादन देणारी जात.

उत्पादन (Yield): १२-१४ टन/हेक्टर

टिंडा एस-४८

प्रकार: स्थानिक निवड.

फळे: फळे लहान, आकर्षक असून सालीवर मऊ लव असते. गुणवत्ता चांगली असते.

इतर: राजस्थानात लागवड होणारी एक लोकप्रिय जात.

उत्पादन (Yield): १० टन/हेक्टर

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

तण नियंत्रण 🌿 गवत

पीक सुरुवातीच्या ३०-४० दिवसांत तणमुक्त ठेवावे. २-३ वेळा कोळपणी आणि खुरपणी करणे आवश्यक असते. खताची वरची मात्रा देण्यापूर्वी खुरपणी करावी. झाडाच्या भोवती असलेले आळे स्वच्छ ठेवावे.

लाल भुंगा 🐛 कीड

प्रौढ भुंगेरे (ऑलॅकोफोरा फोव्हिकॉलिस) लालसर रंगाचे असून कोवळी पाने, फुले आणि अंकुरलेली पाने खातात. कधीकधी रोपावस्थेत ते संपूर्ण पीक नष्ट करतात. अळी जमिनीत राहून मुळे आणि जमिनीखालील भागांना नुकसान पोहोचवते.

व्यवस्थापन:

पहाटेच्या वेळी प्रौढ भुंगेरे हाताने वेचून नष्ट करा. लहान रोपांवर राख टाकल्यास संरक्षण मिळते. प्रादुर्भाव जास्त असल्यास, मॅलॅथिऑन ५० EC @ २ मिली/लिटर पाण्यात मिसळून फवारा.

फळमाशी 🐛 कीड

मादी माशी (बॅक्ट्रोसेरा कुकुरबिटे) कोवळ्या फळांना छिद्र पाडून आत अंडी घालते. अळ्या आतील गर खातात, ज्यामुळे फळे सडतात आणि अकाली गळून पडतात.

व्यवस्थापन:

एकात्मिक कीड व्यवस्थापन सर्वोत्तम आहे. क्यू-ल्यूर आधारित फेरोमोन सापळे (८-१०/हेक्टर) लावा. सर्व किडलेली फळे काढून नष्ट करा. आजूबाजूच्या वनस्पतींवर आमिष फवारा (गूळ पाणी + मॅलॅथिऑन) लावा.

केवडा 🦠 रोग

'स्यूडोपेरोनोस्पोरा क्युबेन्सिस' या बुरशीमुळे होतो. दमट हवामानात पानांच्या वरच्या बाजूला पिवळसर कोनात्मक ठिपके आणि खालच्या बाजूला जांभळट बुरशीची वाढ दिसते, ज्यामुळे पाने गळतात आणि उत्पादन कमी होते.

व्यवस्थापन:

प्रतिकारक जाती वापरा. चांगली हवा आणि सूर्यप्रकाश मिळेल याची खात्री करा. तुषार सिंचन टाळा. प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून मॅन्कोझेब (२.५ ग्रॅम/लिटर) फवारा. रोग जास्त असल्यास, मेटॅलॅक्सिल+मॅन्कोझेब सारखी आंतरप्रवाही बुरशीनाशके वापरा.

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

सरासरी उत्पादन प्रति हेक्टरी ८ ते १२ टन इतके मिळते. संकरित वाणांचे उत्पादन १५ टन प्रति हेक्टरपर्यंतही जाऊ शकते.

काढणी (Harvesting)

लागवडीनंतर ५० ते ६० दिवसांनी फळे तोडणीसाठी तयार होतात. फळे कोवळी, मध्यम आकाराची आणि चमकदार हिरवी असताना काढावीत. दर ३-४ दिवसांच्या अंतराने तोडणी करावी.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

ढेमसे ४-५ दिवस अधिक काळ टिकतात. काढणीनंतर, आकारानुसार प्रतवारी करून त्यांना बारदाण्याच्या पिशव्या किंवा प्लास्टिक क्रेटमध्ये भरून बाजारात पाठवले जाते.

संदर्भ

  • भारतीय कृषी संशोधन संस्था (IARI), नवी दिल्ली
  • राजस्थान (MPUAT/SKNAU) आणि पंजाब (PAU) येथील राज्य कृषी विद्यापीठे
  • राष्ट्रीय फलोत्पादन मंडळ (NHB)
सर्व पिकांवर परत जा

0 Comments

  • No comments yet. Be the first to share your thoughts!

Post A Comment

Please or to post a comment.