काकडी (Cucumber)

माहिती

काकडी (कुकुमिस सटायव्हस) हे एक लोकप्रिय आणि मोठ्या प्रमाणावर लागवड केले जाणारे वेलवर्गीय भाजीपाला पीक आहे. हे क्युकरबिटेसी कुळातील असून तिच्या थंड आणि ताजेतवाने करणाऱ्या फळांसाठी ओळखले जाते, ज्यात पाण्याचे प्रमाण जास्त असते. काकडीचा उपयोग प्रामुख्याने सॅलड, रायता आणि कच्च्या स्वरूपात केला जातो. भारतातील जवळजवळ सर्व राज्यांमध्ये याची लागवड केली जाते. तिच्या जलद वाढीमुळे आणि कमी कालावधीमुळे शेतकऱ्यांना लवकर उत्पन्न मिळते.

हवामान आणि लागवड

हवामान

काकडी हे उष्ण हवामानातील पीक असून मध्यम उष्ण हवामानात याची वाढ उत्तम होते. वाढीसाठी १८-२४°C तापमान सर्वोत्तम आहे. बिया २५°C तापमानात चांगल्या उगवतात. हे पीक दंव (Frost) साठी अत्यंत संवेदनशील आहे; कमी तापमानाचा उगवणीवर आणि झाडाच्या वाढीवर परिणाम होतो.

जमीन

या पिकाची लागवड विविध प्रकारच्या जमिनीत करता येते. लवकर येणाऱ्या पिकासाठी वाळूमिश्रित पोयट्यासारखी हलकी जमीन योग्य असते, तर पोयटा आणि चिकणमातीयुक्त जमीन जास्त उत्पादनासाठी आदर्श आहे. जमीन पाण्याचा चांगला निचरा होणारी आणि सेंद्रिय पदार्थांनी समृद्ध असावी. जमिनीचा आदर्श सामू ६.०-७.० आहे.

लागवड पद्धती

बियाणे आणि पेरणी

बियाण्याचा दर: २.५-३.५ किलो/हेक्टर.

पेरणी: २-३ सें.मी. खोलीवर प्रत्येक जागी २-३ बिया लावा.

अंतर: हंगाम आणि आधार पद्धतीनुसार बदलते. खरीप हंगामासाठी १.५ x १.० मीटर आणि उन्हाळी हंगामासाठी १.५ x ०.५ मीटर अंतर ठेवले जाते. नंतर, प्रत्येक जागी दोन निरोगी रोपे ठेवून बाकीची काढून टाकावी. सरी-वरंबा पद्धत मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते.

जमीन तयार करणे आणि वेलांना आधार

शेत नांगरून जमीन भुसभुशीत करावी. १५-२० टन/हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत मिसळावे.

वेलांना आधार देणे: वेलांना तार-काठीच्या मांडवावर चढवणे अत्यंत फायदेशीर आहे. यामुळे फळांचा जमिनीशी संपर्क टळतो, ज्यामुळे चांगली गुणवत्ता, एकसारखा रंग आणि सरळ आकार मिळतो. यामुळे फवारणी आणि काढणी सोपी होते आणि फळे सडण्याचे प्रमाण कमी होते.

खत व्यवस्थापन

साधारणपणे १०० किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद, आणि ५० किलो पालाश प्रति हेक्टर मात्रा शिफारस केली जाते. नत्राची अर्धी मात्रा आणि स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा पेरणीपूर्वी द्यावी. उरलेले नत्र दोन हप्त्यांमध्ये विभागून, पहिला हप्ता वेल वाढू लागल्यावर (२५-३० दिवसांनी) आणि दुसरा फुलोऱ्याच्या अवस्थेत द्यावा.

सिंचन

बियाणे टोकण्यापूर्वी शेताला पाणी द्यावे आणि नंतर तिसऱ्या किंवा चौथ्या दिवशी. त्यानंतरचे पाणी उन्हाळ्यात ५-७ दिवसांच्या आणि हिवाळी/पावसाळी हंगामात ८-१२ दिवसांच्या अंतराने जमिनीतील ओलाव्यानुसार द्यावे. फुलोरा आणि फळधारणेच्या वेळी पिकाला पुरेसा ओलावा आवश्यक असतो. ठिबक सिंचन खूप प्रभावी आहे.

प्रमुख वाण

तन, कीड आणि रोग व्यवस्थापन

उत्पादन आणि काढणी (Harvesting)

उत्पादन क्षमता (Yield Potential)

उत्पादन वाण आणि हंगामावर अवलंबून बदलते. सरासरी, सरळ वाणांचे उत्पादन सुमारे ८-१० टन प्रति हेक्टर मिळते, तर संकरित वाणांचे उत्पादन खूप जास्त म्हणजे २०-२५ टन प्रति हेक्टर पर्यंत मिळू शकते.

काढणी (Harvesting)

पिकाची पहिली काढणी पेरणीनंतर सुमारे ४५-५० दिवसांनी तयार होते. फळे कोवळी, लुसलुशीत आणि एकसमान हिरव्या रंगाची व मध्यम आकाराची असताना काढणी करावी. काढणीस उशीर केल्यास फळे कडू, कठीण आणि बिया टणक होतात. तोडणी दर २-३ दिवसांनी करावी.

काढणी पश्चात व्यवस्थापन (Post-Harvesting)

काकडीमध्ये पाण्याचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे ती जास्त काळ टिकत नाही. काढणीनंतर, त्यांना थंड आणि सावलीच्या ठिकाणी ठेवावे. त्यांचे आकार, रूप आणि रंगानुसार वर्गीकरण करावे. स्थानिक बाजारपेठेसाठी त्यांना बांबूच्या टोपल्यांमध्ये किंवा प्लास्टिकच्या क्रेटमध्ये भरावे. त्यांना १०° सेल्सिअस तापमानात आणि ९०% आर्द्रतेमध्ये ३-५ दिवस साठवले जाऊ शकते.

संदर्भ